اجرای طرح‌های هادی؛ سرآغاز توسعه شهری روستاها!

طرح هادی، براساس ماده 7 اساسنامه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی وظیفه این نهاد است که با هدف فراهم‌سازی زمینه توسعه و عمران نقاط روستایی تهیه و تدوین و اجرا می‌شود.

این بنیاد به منظور بررسی مسائل جاری و برون‌رفت از مشکلات هر منطقه طرح‌های هادی روستاها را با هدف توسعه، عمران و آبادانی و شناخت کمبودها تهیه و با ابلاغ بودجه مصوب دولت، اجرایی می‌کند.

همچنین در طرح هادی، افزایش و توسعه بافت روستاها هم با توجه به اینکه این طرح‌ها 10 ساله تهیه می‌شود پیش‌بینی می‌شود. به این معنی که در صورتی که روستایی از طرح هادی برخوردار شد محدوده ساخت و ساز و اراضی که مجاز به دریافت مجوز ساخت و ساز هستند و گستره‌ای که با صدور مجوز به بافت افزوده می‌شود معین می‌شود و امکانات لازم مثل آب، برق، گاز و ... اختصاص می‌یابد و ساختار و ساز خارج از بافت قانوناً ممنوع است.

معاون عمران روستایی بنیاد مسکن درباره خدمات طرح هادی می‌گوید: اجرای طرح‌ هادی شامل عملیاتی کردن اهداف طرح در قالب اصلاح هندسی شبکه معابر، هدایت صحیح و دفع آب‌های سطحی، بهسازی معبر از طریق احداث جوی و جدول، آسفالت معابر و پیاده‌ راهسازی، تقویت مراکز محله و فضای جمعی روستا با هدف ارتقای بهداشت محیط، تسهیل در عبور و مرور ساکنان روستا، تبدیل فضاهای فرسوده به یک فضای باز برای ایجاد انگیزه سکونت و تثبیت جمعی روستا به عنوان خاستگاه تولید است.

علی خوئینی همچنین از اجرای 817 طرح هادی روستایی تا پایان سال در سطح روستاهای تهران خبر داده است و از همین جاست که باید گفت زنگ خطر تبدیل بافت‌های روستایی به شهری در این مناطق به صدا در می‌آید هر چند که این زنگ خیلی وقت است که صدایش شنیده می‌شود اما گوش شنوایی نیست.

تخریب باغ‌ها گسترش ویلاسازی

توسعه بافت طبیعتاً توسعه ساخت و ساز و افزایش مجوز تخریب و احداث را در پی دارد. بخشی از روستاهایی که به اذعان این مسئول قرار است طرح هادی در آنها اجرا شوند روستاهایی هستند که جزو مناطق ییلاقی به شمار می‌روند و غالبا دارای پوشش سبز درختی از نوع مثمر هستند. البته در برخی از این روستاها این طرح قبلاً اجرا و مجدداً در بازه زمانی 10 ساله دوباره اجرا می‌شود. فرض مثال غالباً روستاهای شمال تهران اعم از شمیرانات و بخش کن دارای چنین وضعیتی هستند. این روستاها بعضاً مثل سنگان که اخیراً جزء 110 روستای برگزیده هدف گردشگری کشور معرفی شد و سولقان و ...، دارای طرح هادی هستند که در دوره جدید طرح هادی باز تعریف می‌شود و بافت توسعه می‌یابد در واقع یکی از خروجی‌های غالب طرح‌های هادی، افزایش سطح اراضی قلمرو بافت است و افزایش بافت هم به معنی صدور مجوز ساخت است با صدور این مجوزها، حمله بساز و بفروش‌ها، برج‌سازها و سرمایه‌داران ویلانشین آغاز و به تدریج باغ‌ها و اراضی مشجر خریداری و در کمترین زمان ممکن برج‌ها و ویلاها از دل آنها سر بر می‌آورد.

این افراد البته چندان دل خوشی هم از طبیعت ندارند و در اولین قدم مبادرت به قطع یا خشکاندن درختان می‌کنند البته ناگفته نماند این مطلب بدان معنی نیست که تا قبل از توسعه بافت آنها قادر به ساخت و ساز نبوده‌اند چرا که به برکت پول‌های بی‌کشش همواره از عنایات ویژه و نعمت خدماتی مثل آب و برق و تلفن برخوردار شده‌اند اما با توسعه بافت و فعالیت آنها هم رسمی و قانونی می‌شود.

با توسعه ساخت و ساز مدرن و گسترش آپارتمان و برج‌سازی در روستاها، بتدریج بافت سنتی روستاها حذف و زمینه تولید محصولات دامی و لبنی و کشاورزی از بین می‌رود. در غالب روستاهای اطراف تهران و مناطق شمالی که زمانی دامداری و کشاورزی رونق داشت این وضعیت رخ داده است و دیگر غالب روستائیان راضی به انجام کارهای اینچنینی نیستند. روستائیان باغ‌ها، زمین‌‌ها و دام‌ها را به فروش رسانده و با ساخت و ساز آپارتمان و یا مهاجرت به شهرها به جمع مصرف‌کنندگان شهری می‌پیوندند و یا پیوسته‌اند.  

عدم اجرای دقیق طرح هادی در حوزه ساخت و ساز:

براساس اعلام دهیاری‌ها و بخشداری‌ها ساخت و ساز در روستاها نباید بیش از 4 طبقه باشد. اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد این قانون در بسیاری از موارد توسط بساز و بفروش‌ها، انبوه‌سازان و تخریب‌کننده اراضی باغی نقض و برج‌ها و آسمانخراش‌های چندین طبقه از دل آن بیرون آمده است.

علاوه بر این بررسی‌ها نشان می‌دهد که یکی از اهداف طرح هادی که اصلاح معابر به منظور دفع آب‌های سطحی، رعایت محدوده قانونی پیاده‌روها و کوچه‌ها و ایجاد پارکینگ است رعایت نشده است. همچنین نصب «سپتیک» برای تصفیه فاضلاب‌ها از جمله لوازم اجرای طرح‌ هادی است که در این زمینه حداقل مشاهدات ما غیر از این را نشان می‌دهد.

توسعه مطلوب روستایی یا گسترش شهرنشینی!

آمارها حکایت از گسترش فضای شهرنشینی در سطح روستاها در سال‌های اخیر دارد. در توضیح بیشتر باید گفت وقتی ساخت و ساز مدرن در روستاها گسترش می‌یابد (البته این به معنی مخالفت با عدم تغییر بافت فرسوده نیست)، و خدمات و امکانات از قبیل برق، تلفن، تلویزیون، موبایل و اتومبیل وارد روستا می‌شود، راحت‌خوری و راحت‌نشینی به روستانشینان هم سرایت می‌کند و جوانان روستایی ترجیح می‌دهند به جای کار کشاورزی بدنبال مشاغل دم دستی مثل مسافرکشی بروند که هم راحت‌تر است هم دست به نقدتر. واضح است که وجود امکانات در روستاها ضروری است اما عوارض اینچنینی را هم به دنبال خواهد داشت. تغییر چهره سریع برخی از روستاهای ییلاقی حاشیه‌تهران نمونه بارز این نوع توسعه است.

به هر حال گسترش روحیه شهرنشینی در روستاها یکی از تهدیداتی است باید برای آن چاره اندیشی کرد. یکی از این چاره‌اندیشی‌ها می‌تواند ارائه تسهیلات و امکانات به کشاورزان و دامداران برای تداوم کار در محدود بیرونی روستا باشد