بررسی ظرفیت های زبا ن فارسی در نثر محاوره ای

شکسته  نویسی در زبان فارسی چگونه وچرا؟

#علی شیرین

شا نزدهمین هم اندیشی از سلسله هم اندیشی های ویرایش با موضوع شکسته نویسی در محل انتشارات فنی ایران و با حضور  استاد ابو الحسن نجفی مترجم وزبانشناس ، امیر حسن  چهلتن داستان نویس و علی صلح جو مدرس ویراستاری وجامعه ویراستاران و علاقه مندان  ‏برگزار شد.

.این نشست براساس سنتی چند ساله و با محوریت مسایل و مباحث ویرایش و ویراستاری برگزار‏گردیدو در پایان استادان ومترجمان حاضر با طرح مباحثی به سوالات حاضران پاسخ گفتندند. ‏

استاد ابوالحسن نجفی در این همایش‏‏ با بیان اینکه در ترجمه ونوشته هایش در موارد جزئی وضروری شکسته نویسی کرده است گفت: از شکسته نویسی جز در جزییات نمی توانیم استفاده کنیم .وی ‏با بیان اینکه مکالمه شکسته با شکسته نویسی متفاوت است افزود : در مکالمات با زبان شکسته سخن می ‏گوییم و لزوما این با شکسته نویسی وخط شکسته متفاوت است؛ استاد نجفی با بیان امکان بکارگیری ‏واژگان شکسته گفت : اگر نویسنده ای بخواهد در متنی  مثلا  بخواهد از زبان  شخصیتی با لهجه محلی شیرازی ‏یا زاهدانی اصطلاحات محلی به کار ‏ببرد این کار اشکالی ندارد .

·         ‏با کلمات تکراری نمی توان نوشت!

امیر حسن چهل تن رمان نویس هم  با بیان تجربیات خود از شکسته نویسی و مشکلاتی ‏که این نوع نگارش دارد گفت :زبان محاوره حین نگارش اصولی دارد که باید در نوشتن ان را رعایت کنیم  ، ما در گویش ‏وسخن راندن منظورمان را با حالت و ولحن بیان می کنیم، اما در نوشتار این امکان وجود ندارد . در کتاب داستان "صیغه ‏‏"دوستان وفامیل ها به من  گفتند که کتاب تان را به دلیل شکسته  نوشتن نتوانستیم ‏بخوانیم .‏

وی با اشاره به کتاب بعدی اش که "روضه قاسم " نام داشت افزود :این کتاب اولین رمان من بود که جزء در موارد استثنایی، ‏همه را درست وسالم وغیر شکسته نوشتم . در رمان " تالار آینه" هم من همچنان محافظه کار بودم وحتی روی اسم "شاه زمان " ‏هم در این رمان مشکل داشتم ، چرا که بچه که بودم این اسم را در محاوره می گفتند" شاه زمن خانم"واین کار رابرای من مشکل نموده بود. در مجموعه داستان"چیزی به فردا " احساس کردم که نوشتن  با زبان محاوره که لحن در آن نقش دارد خواننده را دچار مشکل می کند؛  چرا که خواننده به لحن آن دست نمی یابد ودر نتیجه متن را نمی تواند درک کند ؛چرا که نویسنده کتابش را فقط برای دانش آموختگان وادبیاتی ها که نمی نویسد  وخواننده  عادی هم باید بتوانند این کتاب را بخواند. چهلتن با بیان اینکه زبان وکلمات  دارای موسیقی است افزود :آگر با زبان  شکسسه  بنویسیم، ممکن است این موسیقی رااز آن دریغ کنیم.

این رمان نویس معاصر با اشاره به ظرافتهای هنر داستان نویسی گفت :بخشی از جدابیت های کاری ما به این است که از کلمات نو وتازه استفاده کنیم ونمی توان تنها با کلمات تکراری که می شنویم داستان بنویسیم وباید از حداکثر امکانات زبان استفاده کرد . چهلتن با بیان اینکه من در رمان "خیابانهای انقلاب "هم به همین ترتیب عمل کرده ام گفت : ما دارای حافظه سمعی شخصی هستیم ؛ باید به آن وفا دار باشیم این حافظه قوی تر از حافظه بصری است بدین لحاظ به جهت این که ما ملتی شفاهی هستیم باید با رعایت نحوگفتاردر بسیاری اوقات  از شکسته نویسی خوداری کنیم .

·        شکسته نویسی یک واقعیت است!

علی صلح جونویسنده و ویراستار دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه شکسته نویسی یک واقعیت است گفت: بر خورد و درگیری ذهنی من با این مسئله به اوایل سال 40 برمی گردد .ترجمه نمایشنامه "سیر روز در شب "ترجمه عبدالحسین نوشین موجب اعتراض عده ای شد که به نثر غیر شکسته آن انتقاد داشتند ولی نوشین پاسخ علمی خوبی داد : وی در جواب گفت تنها شکسته نویسی راه کار نیست باید نحو گفتاری را در جمله فراهم کنیم و آنگاه افراد خودشان به زعم خودشان می خوانند . این مدرس ویراستاری ادامه داد : آن زمان موضوع شکسته نویسی به عنوان مسئله حادی مطرح نبود ولی امروز ما با حجم عظیمی از رمانهایی که چاپ می شود روبرو هستیم واین مسئله با ورود چت ، زیرنویسهای ماهوارها و... حادتر شده است .علاوه بر این در سر کلاسها هم دچار مشکل شدیم ومدام از من دراین باره سوال می کردند. و یا در رمانهامی دیدم که نویسنده بجای صبح نوشته "صب" یا به جای وقت نوشته "وخ " و یا امروز را نوشته "امرو "من وقتی اینها را دیدم ، کاملا حس کردم نویسنده با خواننده سمپاتی دارد ومی خواهد به خواننده در روان خوانی  کمک کند ، ولی من دیدم این سمپاتی جواب عکس داده است . استاد صلح جو در ادامه گفت :در کلاسهای آموزش ویراستاری هم مدام ازمن در باره شکسته نویسی سوال می شد، در حافظه  بصری ذهنم این سوال ایجاد شد که چرا این متن را  راحت نمی خوانم، وقتی به جای وقت می نویسیم وخ ، کلی از ما انرژی می گیرد تابه منظور اصلی نویسنده پی ببریم .

 وی به نقش نویسنده در شکسته نویسی یا خوداری از آن گفت:در جامعه امروز نمی توانیم با شکسته نویسی  مخالفت مطلق داشته باشیم و فضای موجود هم این حرف را نمی پذیرد؛ بنابر این باید فضای محاوره ای را درک کنیم واز سویی هم نمی توان موافقت مطلق داشت .من در این کتاب (اصول شکسته نویسی )دراین راستا تلاش کرده ام که  حد وحدودی برای ان تعیین کنم. نویسنده"نکته های  ویرایش  "در تبیین برخی مباحث دیگر این عرصه به خاموش خوانی اشاره کرد و گفت : بین خاموش خوانی و وسطح سواد نسبت مستقیم دارد هر چقدر سطح سواد بالا می رود، خاموش خوانی بیشتر می شود الان مردم در اتوبوس ومجامع عمومی اینگونه می خوانند .خاموش خوانی برای بزرگسالان جا افتاده ولی برای کودکان نه ، لذا با شکسته نویسی برای کودکان مخالفت کردم چرا که در خاموش خوانی اصولا همه حروف کلمات  تلفظ نمی شوند ورد می شویم این ماهیت خاموش خوانی است .وی درادامه به برخی مباحث همچون تاثیر گذاری لهجه ها بر  شکسته نویسی ، نقش زبانهای دیگر ،حافظه بصری ،شکسته شدن اتومات واجباری کلمات اشاره کرد وتوضیحاتی در این باره ارایه داد.   وی آنگاه به راه حلهایش برای بسامان کردن این مسئله اشاره کرد وگفت :به نظر من شکل کلمه مانع این  نیست  که ما جور دیگر بخوانیم بلکه می توانیم شکل را    ثابت نگه داریم ودستکاریهای لازم را انجام دهیم ؛ همچنین برای قاعده مند کردن شکسته نویسی من کم کردن هجا ی کلمات را پیشنهاد دادم که جواب داده است .از نظر من افعالی مثل می خورم ،می خوابم با کم شدن یک هجا در جمله جواب داده اند.این فعلها سیستماتیک می شکند . وی با ارایه توضیحاتی درباره نحو گفتار هم  گفت :نحو گفتار هم دراین عرصه خیلی مهم است ویک اصل بنیادی است در جمله دیروز به بازار  رفتم تایک جفت کفش بخرم (نحو نوشتاری) و جمله: دیروز رفتم بازار تایک  جفت کفش بخرم(نحو گفتاری) بنابر این تا حدی می توان اجازه داد شکسته نویسی انجام شود.

·        کجا شکسته بنویسیم ؟

در پایان این نشست میزگردی با حضور استاد ابوالحسن نجفی ، استاد صلح جو، امیر حسین چهلتن، فرزانه طاهر مترجم و بدیعی مترجم برگزار شد.در این میزگرد بدیعی بااشاره به ایرادات جدی خط فارسی گفت :به نظر من در سه عرصه  زبانی که  با زبان بچه های زیر هفت سال  سخن می گوییم ودر تک گوییها ومکالمات ودر نمایشنامه ها با توجه به کیفیت متن وجایی که  کسی دارد با خودش حرف می زند می توان شکسته نوشت. طاهری هم با اشاره به وجود شکسته نویسی در زبان انگلیسی گفت: برخی از نوشته های فالکنر به ویژه در زبان سیاهپوستان ،به دلیل شکسته نویسی نمی فهمیم چه نوشته است !!.قطعا ما در ترجمه باید از متن تبعیت کنیم،اما انتقال لحن  هم مهم است که البته هر کس شگردهای خود را پیدا می کند.وی ادامه داد :ما البته در برخی داستانها ی آل احمد وگلستان شاهدیم  که افراط در شکسته نویسی موجب سخت  خوانده شدن  کلمات شده است. این مترجم معاصر ادامه داد :در فضا ی ترجمه داستان با کلمه ولحن می توان فضا را منتقل کرد وضرورتی به شکسته نویسی نداریم بر این اساس  انتخاب کلمات ونحو کلمات خیلی تعیین کنده است .امیر حسن چهلتن هم درادامه بااشاره اینکه چه زمانی باید شکسته نوشت گفت:هر جا ناچار هستیم باید شکسته بنویسم ،مواردی که با شکل نوشتاری آن اشنا نیستیم ؛بهتر است شکسته بنویسیم. وی افزود :زبان فارسی موسیقی درونی دارد وبه کمک همین موسیقی مطالب دلنشین می شود .وی بااشارهبه  مطلبی در خصوص اشاره کتاب سوم دبستان به موضوع شکسته نویسی گفت :اصلا نباید برای کودکان شکسته نوشت .در ادامه   این میزگرد استاد نجفی به طرح اشکالی پرداخت وگفت :برخی زبان شکسته رابا خط شکسته اشتباه گرفته اند، ما از خط شکسته سخن می گوییم نه زبان شکسته ؛زبان شکسته یا محاوره را باید به کار برد ،اما خط شکسته را نه !البته اگر نویسنده ای شخصیت داستانش متعلق به فرهنگ اقوام وطوایف  باشد، اصطلاحات محلی به کار می برد اما این باید محدود باشد.فرضا اگر ازابتدا تا انتهای یک رمانی به زبانی  شهرستانی نوشته شده با شد من انرا اصلا نخواهم خواند.