گفت وگوی من با دکتر سنگری پژوهشگر ومدرس دانشگاه منتشر شده در ویژه نامه چهلمین سال دفاع مقدس روزنامه جوان

                  ادبیات دفاع مقدس سند چشم انداز ندارد

دکتر محمد رضا سنگری مولف و محقق ادبیات انقلاب اسلامی  ومدرس دانشگاه با وجود مشغله فراوان دقایقی را با جوان  به گفت وگو نشست ودلسوزانه و البته عالمانه ومحققانه  از وضعیت ادبیات انقلاب اسلامی ودفاع مقدس و مسایل پیش روی آن گفت .

 در بحبوحه غوغای کرونا در کشوروهمزمان با  چهلمین سالگرد هشت سال دفاع مقدس  شایسته دیدیم فرصتی را  به سخنان ومباحثات ایشان  اختصاص بدهیم تا ضمن تحلیل وضعیت ادبیات دفاع مقدس ،افق وچشم انداز نشر دفاع مقدس وچشم انداز فرارو هم بررسی شودهرچند که این مهم بحث مفصل ومستوفایی را می طلبد تا حق مطلب ادا شود.

                                       

#نسبت ادبیات پایداری و ادبیات انقلاب اسلامی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد و هم‌اکنون در چه وضعیتی به سر می‌برد؟

وقتی صحبت از ادبیات پایداری می‌شود باید دقت کنیم که این ادبیات زیرمجموعه‌های مختلفی دارد که یکی از شاخه‌های آن ادبیات ضد استکباری وضد ظلم است، یعنی مبارزه و مقاومت در داخل یک سرزمین اتفاق افتاده و برای آن اسم ومحتوا و ادبیات خلق‌شده که به آن می‌گویند ادبیات پایداری.

یک  شاخه ازادبیات مقاومت، تولیدات ادبی یک ملت است که در برابر یک تهاجم خارجی آفریده می‌شود و مردم برای حفظ اصالت، هویت و ارزش‌هایشان در مقابل دشمن می‌ایستند و این ایستادگی ادبیات خاص خود را می‌آفریند. بنابراین ادبیات پایداری همزاد انسان ومبارزات ومقاومت هایش دربرابر ستم وظلم  است.

یکی از شاخه‌های ادبیات پایداری هم  ادبیات انقلاب اسلامی است که نشو و نما وتولد آن از قیام ۱۵ خرداد42است؛ تکیه‌گاه و معمار فکری این ادبیات  هم فرهنگ و منش و هدایت های حضرت امام است

در ادامه این نشو و نما یک  اتفاق در دل انقلاب اسلامی در شهریور ۵۹ روی می‌دهد که همان جنگ تحمیلی است که موجب خلق وآفرینش ادبیات ادبیات دفاع مقدس می شود.

در واقع ادبیات دفاع مقدس ،زیرشاخه ادبیات انقلاب اسلامی است

 شاخه‌های دیگری هم از این ادبیات داریم مثل ادبیات بیداری جهانی وادبیات مدافعان حرم و...که آثار شعری، نثر و غیره هم از آن تولید شده  ودردسترس داریم.

 ادبیات مقاومت درواقع شاخه‌ای از ادبیات  است که آثار ادبی آن پیرامون مقاومت وپایداری  در برابر اسرائیل غاصب ورژیم اشغالگرقدس وسایر رژیم های ددمنش ومستکبر واستعمارگر است.

#چرا درهررویداد یادرکنار هر جنبش اجتماعی وسیاسی ادبیات خاصی شکل می گیرد؟

خوب آفرینش های ادبی لازمه تمامی اتفاقات رویدادها و حوادث است ،هیچ‌گاه اتفاقی روی نمی دهد  که ادبیات در آن شکل نگیرد چون آن حرکت می‌خواهد خودش را ثبت نماید وماندگارشود به ادبیات وآثار مخصوص خودش هم نیازمند است.

لذا برای ماندگاری خوداز آثار ادبی اعم از شعر، خاطره و داستان و رمان و... استفاده می‌کند.

انقلاب اسلامی هم در ابتدا چهره خودش و سخن و آرمان‌هایش را در ادبیات نشان داد، ما حتی قبل از پیروزی  انقلاب اسلامی هم کمسروده‌هایی نداریم که درباره و از یک نهضت و حرکت اسلامی سخن می‌گویند.

 اما اوج‌گیری آن ۱۵ماه قبل از پیروزی انقلاب است و تا پیروزی این اوج گیری ادامه می‌یابد؛ این استمرار به این دلیل است ادبیات انقلاب اسلامی کوثر است، جوشنده وزاینده است، ضمن آنکه دامنه ادبیات انقلاب اسلامی وادبیات پایداری بسیار گسترده است.

 مثلااگر کسی شعری درباره رذالت های ترامپ یا درباره فلسطین و رژیم صهیونیستی واشغالگری بسراید باز دردایره این ادبیات قرار می گیرد.

# آثار تولیدی ادبیات دفاع مقدس در چه حوزه هایی بیشتر وکیفی تر شد ه است وچه قالب ها وژانرهایی پیشگام ترهستند؟

ادبیات اثر آفرین دفاع مقدس از بطن انقلاب اسلامی شکل می گیرد و جلوه‌های گوناگون و متنوعی از شعر و نثر دارد به‌خصوص شعر که مهم‌ترین رسانه تاریخی و ادبی است و هیچ‌گونه ژانری تأثیرگذارترمثل شعر نداریم . البته در دیگر حوزه‌های ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی هم  آثار فراوان داریم ،در حوزه داستان که پرمخاطب است ما بیش از ۴ هزار کتاب در حوزه ادبیات داستانی داریم که منتشرشده است.

گسترده‌تر از حوزه داستان، ژانر خاطره‌نویسی است که بسیار گسترده‌تر وپراثرتر است و بیش از ۶ هزار جلد خاطره منتشر شده از حماسه سازان جنگ اعم از شهیدان ،فرماندهان ،سرداران ،امیران ،رزمندگان ،جانبازان ،آزادگان ،بانوان و...داریم.

 برخی از آن‌ها مثل "دا " ، "خاک‌های نرم کوشک"،" پایی که جاماند" و"نورالدین پسرایران"  ... ،چاپ‌های مکرر و بیش از دهها بار وحتی بیش از  100 بار دارند که حاکی  از  اقبال فراوان به این آثار است.

حوزه دیگر ادبیات دفاع مقدس وصیت‌نامه‌های شهدا ،آزادگان و رزمندگان و... است .

پیش از انقلاب اسلامی ما چنین گونه هایی  نداشتیم و بیشتر وصیت ها فردی بود ،اما پس از انقلاب به جریان ادبی تبدیل شد. تاکنون چندین مجلد ازوصیت‌نامه شهدای استان‌ها منتشرشده است، این وصایا پرشور وسرشار ازحماسه سرایی و قلمفرسایی های عاشقانه وعارفانه است و خود ‌یک شاخه از ادبیات دفاع مقدس است.

 یا متن نامه‌های آزادگان و رزمندگان به خانواد ه ها ومردم ومتقابلا به رزمندگان و غیره ازآثار ادبیات عصر انقلاب و دفاع مقدس است. چندین هزار نامه داریم از آزادگان یا پاسخ‌نامه‌های که  خانواده‌ها به اسرا فرستاده اند.برخی نامه ها، پاسخ نامه هایی از بزرگان کشور دارند. مثلا امام راحل به نامه یکی از  اسراپاسخ  می‌دهد یا مقام معظم رهبری هم به نامه‌های اسرا پاسخ داده‌اند.

یا  در زمان عید نوروز مردم هدایایی با نامه می‌فرستادند که خودش حال و هوای زیبا و جذابی دارد. علاوه براین سفرنامه‌ها بخشی از ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است.

 نثر  های  ادبی  هم بخشی از ادبیات این دوره است .

لباس نوشته‌ها و میثاق نامه‌ها که برای  شفاعت شهید برای بعد از شهادت نوشته می‌شد و هم‌رزمان ذیل آن را امضا می‌کردند، بخشی از آثار ادبیات دفاع مقدس است.

در خصوص لباس نوشته‌های رزمندگان کاری جدی نشده است.البته اثر ارزشمندی که در زمینه فرهنگ شفاهی جبهه ها وعرصه های نبرد دفاع مقدس داریم  "فرهنگ جبهه"اثر محمد مهدی فهیمی است این اثر کار ارزشمندی در تاریخ شفاهی دوران  دفاع مقدس است.

# آیا رقم دقیقی از آمار آثار چاپی در این زمینه داریم چه مختصاتی می توان دراین زمینه برشمرد؟

 تا الان بیش از  ۲۸ هزار جلد کتاب در حوزه ادبیات دفاع مقدس منتشرشده که در عرصه‌های مختلف نثر و نظم است،درمحموع   آثار بسیار زیادی به جامعه عرضه‌شده است .در این زمینه در قالب پروژه ای در موزه دفاع مقدس همکاری داشتیم ؛که متأسفانه تاکنون بلاتکلیف باقی‌مانده و به سرانجام نرسید ه است  . در این پروژه حدود 28 هزار جلد کتاب شناسایی شد که در طول ۴۰ سال تولیدشده و این رقم قابل‌اعتناست.

#درباره مختصات وویژگیهای این آثار بفرمایید وآیا می توان مردمی شدن ادبیات را یکی از تاثیرات ادبیات دفاع مقدس برشمرد ؟

بله در حوزه شعر، شاعران فراوانی داریم که دراین دوره ظهوروبروز کرده اند ،علاوه براین  شاعران زن بسیاری داریم که در سابقه ادبی وتاریخ ادبیات ما بی‌سابقه است یا در حوزه خاطره‌نگاری وزین ترین  کتاب های خاطره را بانوان نوشته‌اند پس یکی از ویژگیها حضور فعال بانوان است واقبال قراوان

 یکی از ویژگی‌های ادبیات دفاع مقدس حضور همه طیف‌ها و قشرها است . در هیج  دوره‌ای  همه اقشار اجتماعی مثل عصر ما در عرصه ادبیات حضور فعال نداشته اند در این دوره ادبی همه  طیف‌ها شعر ،داستان ،خاطره ،وسفرنامه خود رادارند.درواقع ادبیات عمومی و مردمی تر  شده واین  یکی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی است که موجب مردمی شدن ادبیات شده است .

#لزوم تدوین سند چشم انداز ادبیات دفاع مقدس وارزیابی نیازها وواکنش ها وتاثیر آثار منتشره به شدت احساس می شود درباره چه اقدامی لازم است ؟

سند چشم‌اندازادبیات دفاع یکی از  نیازمندی های ژانر ادبی  در این چراکه  در این زمینه تلاش مؤثری صورت نگرفته است ،برای اینکه ببینیم درکدام عرصه هابیشتر کارشده ، کم یا زیاد بوده  نیازمند مطالعه چهل سال ادبیات مقدس هستیم.

 کاری ه که من و همکاران در موزه دفاع مقدس در حال انجام بودیم با همین  موضوع بود که متأسفانه منتشرنشده است.

 در حوزه خاطره‌نویسی خیلی اثر خلق شده است، این ارزشمند است اما در حوزه نظری ادبیات  انقلاب اسلامی خیلی کم‌کار کرد ه ا یم وآثار زیادی نداریم.یا درحوزه نظری  شعر وداستان دفاع مقدس و این‌که چه خصوصیاتی و ویژگی‌هایی دارند؛ خیلی کم‌کار شده است .دکتر کافی پژوهشنامه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را نوشته است که اثر خوبی است .اینجانب هم کتابی با عنوان "از نتایج سحر" و  و کتاب سه‌جلدی تاریخ ادبیات دفاع مقدس رانوشته ام  والبته  جای بسیاری از کارها خالی است .ما دو سند چشم انداز باید تدوین کنیم

 یکی سند  چشم‌انداز تا ۱۴۰4 که 5 سال  باقی ‌ماند ه تا به انتها برسد  کسی باید تحقیق که  مادر ۵ سال آینده در حوزه‌های ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیازمند حضور پررنگ‌تر و مؤثرتر در چه زمینه ها وعرصه هایی هستیم ؟

و دوم اینکه بیانیه گام دوم انقلاب است که خیلی مهم است وباید نسبت ادبیات دفاع مقدس با بیانیه دوم و گام دوم انقلاب بررسی وتعیین شود یعنی گام دوم  به ما چه فرمانی می دهذ.

 این ه بخش هایی از سندچشم‌انداز است ، این‌ها باید در قالب پژوهش‌هایی به‌طورجدی نقد و بررسی شود و راهکار تدوین شود ،مثلاً اتفاقات حوزه ادبیات داستانی باید بررسی شود وبدانیم چه  انحرافاتی داریم .

درمجموع هم  قله‌ها وهم دره‌ها در حوزه‌های مختلف ادبی اعم از داستان؛ فیلم‌نامه؛ نمایشنامه و غیره باید مشخص شود.

#درباره ترجمه آثار ادبی دفاع مقدس به زبانهای خارجی ارزیابی وتحلیل شما چیست ؟

 در این زمینه اتفاقاتی افتاده است پل استراکمن یکی از مترجمانی  است که بخشی از آثارداستانی را ترحمه کرده است. اما اگر کسی دقت کند ترجمهایشان سویه دارد و با جهت‌گیری خاصی و سازگار با ذائقه آن طرف آبی هاو با هدفی طرح وجه تلخ جنگ انجام شده است.

وسراغ ترجمه آثاری که عظمت حماسه های تاریخی ملت ایران رانشان می دهد نرفته یاغافل بوده است.امیدواریم اتفاقات خوبی هم دراین زمینه بیفتد.

# ارزیابی تان از وضعیت کلی انتشار کتاب پس از انقلاب چیست   که دوران دفاع مقدس هم قطعا در درون آن جای می گیرد؟

یکی از دستاوردهای  درخشان انقلاب اسلامی  تولیدآثار ومنشورات ومکتوباتی است که در این 40 سال انقلاب تولید ومنتشر شده و حتی در  قیاس با حتی 400  سال گذشته هم  بارزتر ودرخشان تر وبیشتر است .

 بر اساس آمار موجود دراین سالها بیش از 41 میلیارد صفحه کتاب در طول 41 سال انقلاب اسلامی  در عرصه های مختلف و موضوعات گوناگون  به چاپ رسیده است  ودر مجموع 3 میلیون اثر  به چاپ رسیده است که شگفت انگیز است . در حوزه ادبیات دفاع مقدس در کتابخانه های تخصصی  موزه انقلاب اسلامی ودفاع مقدس ومرکز اسناد جنگ ویا حوزه هنر ی حدود 28 هزار  اثر ادبی  در حوزه ادبیات  دفاع مقدس  ثبت شده است .

قطعا  این مجموعه   نیاز به یک کار مطالعاتی و پژوهشی دارد تا کم وکیف آن روشن شود.

البته مطالعات عمیق پژوهشی  وسیعی دراین باره لازم است که  صورت نگرفته است.